Choroby układu krążenia są pierwszą przyczyną zgonów w Polsce[1]. Każdego roku blisko 75 tys. osób doświadcza udaru mózgu, a 80 tys. zawału serca[2]. Warunkiem niezbędnym powrotu do zdrowia po incydentach sercowo-naczyniowych jest odpowiednio realizowana rehabilitacja kardiologiczna. Niestety obecnie korzysta z niej zaledwie 1/4 pacjentów, a dostęp różni się w zależności od województwa. Według najnowszych danych z Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ)[3] w naszym kraju 93 ośrodki prowadzą rehabilitację kardiologiczną, a wydatki na nią w 2023 r. sięgnęły 341 mln zł, z czego najwięcej środków – blisko 80 mln rozdysponowało województwo śląskie.
Przyczyny dysproporcji w dostępie do rehabilitacji kardiologicznej
Istnieje wiele przyczyn dysproporcji w dostępie do rehabilitacji kardiologicznej. Aby mogła się ona odbyć, jeszcze na oddziale szpitalnym musi zostać wystawione skierowanie. Jeżeli pacjent otrzyma skierowanie, musi wykazać chęć wzięcia w niej udziału oraz znaleźć miejsce w ośrodku rehabilitacyjnym, by móc zrealizować świadczenie. Niestety nie wszystkie województwa dysponują wystarczającą liczbą placówek, w których można odbyć taką formę rehabilitacji. Według najnowszych danych NFZ liderem wśród regionów w Polsce jest województwo śląskie (80 mln zł wydanych na rehabilitację kardiologiczną w 2023 roku, ok. 18 zł w przeliczeniu na głowę mieszkańca). Na drugim miejscu pod względem wydatków na rehabilitację kardiologiczną jest województwo dolnośląskie, w którym jest aż 10 placówek. Łącznie na ten cel przeznaczyły ponad 35 mln zł (co stanowi ok. 12 zł w przeliczeniu na jednego mieszkańca tego regionu). Najwięcej ośrodków jest w województwie pomorskim – aż 14. Najsłabsze wyniki osiągnęły województwa: łódzkie (4), mazowieckie (10) i zachodniopomorskie (5), w których przelicznik wydatków na głowę mieszkańca nie przekracza 6 zł (wykres poniżej). Najmniej ośrodków rehabilitacyjnych działa natomiast w województwach: lubuskim, opolskim i świętokrzyskim.
Wykres 1 Nakłady na rehabilitację kardiologiczną w 2023 roku, dane NFZ.
Wykres 1 Nakłady na rehabilitację kardiologiczną w 2023 roku wydatki wg. danych NFZ/liczba mieszkańców wg. GUS.
Jak wygląda ścieżka pacjenta do rehabilitacji kardiologicznej w Polsce?
Zawał serca dewastuje nie tylko układ sercowo-naczyniowy, ale również dezorganizuje całe życie pacjenta, dlatego zdaniem ekspertów „re” w słowie rehabilitacja oznacza „przywrócić pacjenta do realizacji swoich celów: osobistych, zawodowych i społecznych”. Niestety w Polsce pacjenci często zwlekają z podjęciem decyzji dotyczącej podjęcia kompleksowej rehabilitacji kardiologicznej. Przyczyny są różne, bardzo często są to stany depresyjne i brak chęci powrotu do zdrowia, brak wsparcia otoczenia i rodziny lub po prostu brak świadomości jak ważna jest kompleksowa rehabilitacja po zawale sercowo-naczyniowym. Jak podkreślają eksperci kampanii edukacyjnej „Akcja Kardioprotekcja” „kluczowe jest, aby nie zwlekać z decyzją o jej podjęciu i traktować rehabilitację jako nieodłączny i bardzo ważny etap leczenia po incydencie sercowo-naczyniowym”.
„Pierwszy okres rehabilitacji rozpoczyna się już w szpitalu, następnie przechodzimy do drugiego i trzeciego etapu – prozdrowotnego trybu życia. Nie można realizować rehabilitacji po 3 czy 4 miesiącach od wystąpienia incydentu. Kluczowym aspektem jest rozpoczęcie rehabilitacji w szybko po wypisie ze szpitala. Jest to tak zwany złoty okres, który ma ogromne znaczenie dla jej skuteczności. Najlepiej, gdy zaczyna się natychmiast po wyjściu ze szpitala, co zwiększa szanse na pełne odzyskanie zdrowia i zmniejsza ryzyko kolejnych incydentów kardiologicznych” – podkreśla prof. Piotr Jankowski, ekspert kampanii „Akcja Kardioprotekcja”.
Alternatywną drogą pacjenta jest zakwalifikowanie go do programu KOS-zawał[4]. Pacjenci włączeni do tego programu mają łatwiejszy dostęp do specjalistów.
O rehabilitację kardiologiczną warto się upomnieć – zobacz przewodnik po ścieżce pacjenta!
Aby wesprzeć pacjentów w podjęciu decyzji i samej rehabilitacji kardiologicznej eksperci „Akcji Kardioprotekcja” na stronie www.kardioprotekcja.pl przygotowali „Ścieżkę Pacjenta” – przewodnik po rehabilitacji kardiologicznej. Zawiera on interaktywną mapę ośrodków rehabilitacyjnych oraz szczegółowe instrukcje postępowania dla pacjentów po przebytym incydencie sercowo-naczyniowym.
Lista ośrodków rehabilitacyjnych w warunkach stacjonarnych i ambulatoryjnych dostępna na stronie internetowej https://kardioprotekcja.pl/sciezka-pacjenta/.
Co to jest kardiorehabilitacja?
Nie ma kompleksowej rehabilitacji kardiologicznej bez regularnych ćwiczeń fizycznych, zbilansowanej diety, wsparcia zdrowia psychicznego i odpowiednio dobranej farmakoterapii. Rehabilitacja kardiologiczna nie zmieni przeszłości pacjenta, ale może pomóc poprawić jakość życia po incydencie sercowo-naczyniowym. Wymaga ona dużej motywacji chorego, wsparcia otoczenia oraz dostępu do lekarzy specjalistów.
„Aktywność fizyczna powinna być realizowana prewencyjnie oraz w ramach kompleksowej rehabilitacji kardiologicznej wśród pacjentów, którzy przebyli incydent sercowo-naczyniowy. Aby odpowiednio przygotować się do treningu warto zacząć od lekkiego wysiłku i zwiększać tempo stopniowo. Zawsze warto, skonsultować się z lekarzem prowadzącym. Warto monitorować tętna. Aby uzyskać pożądane rezultaty wysiłek fizyczny powinien być połączony ze zbilansowaną dietą. Przykładowe ćwiczenia opracowane w ramach programu można znaleźć na stronie kardioprotekcja.pl w zakładce Kardiorehab” – zaznacza prof. Piotr Jankowski, ekspert kampanii „Akcja Kardioprotekcja”.
Zdrowa i zbilansowana dieta powinna opierać się na produktach pochodzenia roślinnego, najbardziej zalecanym modelem jest dieta śródziemnomorska lub równie zdrowa dla serca dieta bałtycka.
Prof. Jankowski podkreśla także istotność interwencji farmakologicznej „Jeżeli stwierdzamy ryzyko nawrotu incydentu lub wysokie ciśnienie tętnicze najczęściej włączamy leczenie farmakologiczne. Tu kluczowe jest przestrzeganie zaleceń lekarskich przez pacjentów, zarówno w zażywaniu leków na nadciśnienie, jak również podawanego w kardioprotekcji wtórnej kwasu acetylosalicylowego. Jak ukazują statystyki, to w kardiologii interwencyjnej Polska przoduje, jednak skuteczne leczenie w okresie po zawale serca mogłoby uratować wielu pacjentów, nadal pozostajemy w tyle Europy. Zmiana nawyków pacjentów oraz dostosowanie się do zaleceń lekarskich ma tu ogromne znaczenie.”
Eksperci kampanii zachęcają do odwiedzenia strony www.kardioprotekcja.pl oraz do wykonania KardioTestu, który pozwala sprawdzić stan swojego serca. Każda osoba po ukończeniu KardioTestu otrzymuje spersonalizowane zalecenia, jak wdrożyć działania kardioprotekcyjne i rehabilitację kardiologiczną. W zakładce KardioRehab dostępny jest także dla wszystkich bezpłatny pakiet przepisów, ćwiczeń oraz porad psychologicznych przygotowany we współpracy z ambasadorami kampanii m.in. psycholożką i wykładowcą Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego dr Adrianną Sobol, dietetyczką kliniczną Klaudią Wiśniewską oraz fizjoterapeutką Dominiką Rosińską. Dodatkowo zachęcamy do przesłuchania podcastów, w których dr Adrianna Sobol wraz z kardiologami, członkami Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego, prof. Piotrem Janowskim i prof. Ryszardem Piotrowiczem rozmawiają o tym, jak należy wspierać pacjenta po incydencie sercowo-naczyniowym.
Druga edycja kampanii „Akcja Kardioprotekcja” ma na celu poprawę świadomości dotyczącej prewencji chorób sercowo-naczyniowych. Działania edukacyjne obejmują upowszechnianie wiedzy na temat stosowania kardioprotekcji oraz rehabilitacji kardioprotekcyjnej w społeczeństwie, jako skutecznego sposobu zapobiegania chorobom sercowo-naczyniowym. W skład Rady Ekspertów tegorocznej kampanii wchodzą: prof. dr hab. n. med. Piotr Jankowski, prof. dr hab. n. med. Ryszard Piotrowicz oraz ambasadorzy: dr. Adrianna Sobol, dietetyk Klaudia Wiśniewska oraz fizjoterapeutka Dominika Rosińska.
Inicjatorem kampanii jest Zentiva, właściciel leku Polocard.
[1] CDC. WISQARS dostępne na stronie https://wisqars.cdc.gov/data/explore-data/home Accessed 20 December 2022;
[2] https://pulsmedycyny.pl/w-polsce-z-powodu-chorob-sercowo-naczyniowych-umiera-dwukrotnie-osob-niz-w-pozostalych-krajach-ue-1196808
[3] Kompleksowa Opieka Specjalistyczna; program rocznej, kompleksowej specjalistycznej opieki kardiologicznej w zakresie: leczenia szpitalnego, ambulatoryjnego i rehabilitacji przeznaczony dla pacjentów po zawale mięśnia sercowego